ถ้ำผานางคอย เป็นถ้ำที่มีมายาวนานแล้ว ถ้ำที่เกิดจากธรรมชาติมีลักษณะเป็นหน้าผาสูง ภายในถ้ำมีหินงอกหินย้อย มีก้อนหินรูปร่างคล้ายหญิงสาวนั่งอุ้มลูกน้อยรอคอยคนรัก ชาวบ้านเรียกหินก้อนนี้ว่า หินนางคอย มีตำนานพื้นบ้านที่เล่าต่อกันมาว่า เมื่อ 800 ปี อาณาจักรแสนหวีมีกษัตริย์องค์หนึ่ง ปกครองด้วยทศพิธราชธรรม พระองค์มีพระราชธิดาที่ทรงเลอโฉมนามว่า อรัญญาณี พระนางทรงมีพระทัยโอบอ้อมอารีย์ ในคราวหนึ่งพระนางทรงสำราญทางชลมาพร้อมด้วยข้าราชบริพาร เรือพระที่นั่งถูกพายุพัดกระหน่ำจมลง พวกข้าราชบริพารพากันหนีเอาตัวรอดตามลำพัง เว้นแต่คนองเดช หัวหน้าฝีพายหนุ่มได้เข้าช่วยพระนางไว้ทันและพาพระนางเข้าฝั่งอย่างปลอดภัย ด้วยความใกล้ชิดและสำนึกในบุญคุณในความจงรักภักดีที่ช่วยผยุงฝาอันตราย จึงเกิดเป็นความรักอมตะในดวงใจระหว่างข้ากับเจ้า ไม่ว่าบุรุษสตรีใดในพิภพนี้ย่อมไม่อาจหลีกเลี่ยงซึ่งโลกีย์วิสัยไปได้ พระนางได้ประพฤติล่วงราชประเพณีผิดกฎมณเฑียรบาล จึงถูกลงโทษขณะทรงตั้งครรภ์ คะนองเดชผู้ซื่อสัตย์ได้เสี่ยงชีวิตเข้าไปช่วยพระนางและหนีไปพร้อมกัน ทหารหลวงออกติดตามมาจนพบและเล็งธนูหมายจะยิงคะนองเดช แต่ลูกธนูพลาดไปถูกพระนางกลางพระอุระจวบกับเป็นเวลาพลบค่ำ คะนองเดชจึงอุ้มเจ้าหญิงเข้ามายังถ้ำแห่งนี้ ด้วยความรักอันบริสุทธิ์พระนางได้บอกให้รีบหนีไปเสียก่อนที่ทหารจะตามมาพบ เจ้าหญิงได้พูดกับคะนองเดชว่า “หญิงจะรออยู่ที่นี่กัลปวสาน” ด้วยแรงอธิษฐานทำให้ร่างของพระนางกลายเป็นหิน หันหน้าไปทางทิศตะวันตก มือโอบพระโอรสไว้บนตัก เบื้องหน้าของพระนางมีหินย้อยเป็นรูปหัวใจอันขาวบริสุทธิ์ ประดับด้วยเพรชกลิ้งอยู่แวววาว อันเป็นสัญลักษณ์ของดวงใจอันใสสะอาดปรากฏอยู่ตราบจนทุกวันนี้

อรัญญานี..จะคอยพี่...อยู่ที่นี่

แม้ร้อยปี....นานเท่านาน....ยังคงหวัง

ขอเฝ้าคอย...แม้จะสิ้น....ลมพลัง

ชาติหน้ายัง...คงคอยพี่...อยู่ที่เดิม

          ปัจจุบันถ้ำผานางคอยได้รับการปรับปรุงให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ และในเดือนเมษายนช่วงเทศกาลสงกรานต์จะมีการจัดงานถ้ำผานางคอยทุกปี